Ἡ λειτουργικὴ πράξη τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων

Κυριακὴ πρὸ τῶν Χριστουγέννων

Ὁ ἑορτασμὸς τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων ξεκινᾷ στὴν οὐσία ἀπὸ τὴν «Κυριακὴ πρὸ τῶν Χριστουγέννων». Εἶναι ἡ Κυριακὴ κατὰ τὴν ὁποία, καθὼς ἀναφέρει τὸ Συναξάρι τῆς μέρας: «μνήμην ἄγειν ἐτάχθημεν παρὰ τῶν Ἁγίων καὶ θεοφόρων Πατέρων ἡμῶν, πάντων των ἀπ᾿ αἰῶνος Θεῷ εὐαρεστησάντων, ἀπὸ Ἀδὰμ ἄχρι καὶ Ἰωσὴφ τοῦ μνήστορος τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, κατὰ γενεαλογίαν, καθὼς ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς ἱστορικῶς ἠριθμήσατο· ὁμοίως καὶ τῶν Προφητῶν καὶ τῶν Προφητίδων». Ἐξυμνεῖται στοὺς ὕμνους τῆς ἡμέρας αὐτῆς ἡ σειρὰ τῶν προσώπων ποὺ διαφύλαξαν τὴ λαχτάρα τῆς σωτηρίας καὶ ἔζησαν μεταφέροντας τὴν προσμονὴ τοῦ Μεσσία ὡς λυτρωτῆ ἀπὸ τὸ βάρος τοῦ ἁμαρτήματος τῶν πρωτοπλάστων. Εἶναι ἡμέρα μνήμης τῶν Πατέρων αὐτῶν καὶ δοξολογία πρὸς τὸν Χριστό: «Τὰ τῶν Πατέρων σήμερον πιστοί, τελοῦντες μνημόσυνα, ἀνυμνήσωμεν Χριστὸν τὸν Λυτρωτήν». Ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἡμέρα στὶς ἀκολουθίες προστίθενται ὕμνοι ποὺ μᾶς προϊδεάζουν καὶ μᾶς προτρέπουν στὴν συμμετοχὴ στὸ μυστήριο τῆς Σαρκώσεως τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ.

Τὰ ἀναγνώσματα τοῦ Ἑσπερινοῦ ἀπὸ τὴ Γένεση καὶ τὸ Δευτερονόμιο ὑπενθυμίζουν τὴ συμβολὴ τῶν πατέρων στὴν προσμονὴ τοῦ γεγονότος καὶ κυρίως τὴν σταθερή τους προσήλωση στὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ, ἐπειδὴ ὁ Θεὸς γι᾿ αὐτοὺς ἦταν: «ὁ Θεὸς τῶν Θεῶν καὶ Κύριος των Κυρίων ὁ μέγας, καὶ ἰσχυρός, καὶ φοβερός, ὅστις οὐ θαυμάζει πρόσωπον, οὐδ᾿ οὐ μὴ λάβῃ δῶρον· ποιῶν κρίσιν προσηλύτῳ καὶ ὀρφανῷ καὶ χήρᾳ, καὶ ἀγαπᾷ τὸν προσήλυτον, δοῦναι αὐτῷ ἄρτον καὶ ἱμάτιον». Ἰδιαίτερα ὑμνοῦνται οἱ προφῆτες, ἐπειδὴ «τὰ ἔπη τοῦ Πνεύματος καρπούμενοι, τὴν ἀνερμήνευτον λοχείαν Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ πᾶσιν ἐκήρυξαν· νομίμως δὲ τὸ τέλος διήνυσαν, ζήσαντες ζωὴν ὑπερθαύμαστον».

Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι ὁ κανόνας τῶν πατέρων ποὺ ψάλλεται τὴν ἡμέρα αὐτὴ εἶναι γραμμένος κατὰ τὸ πρότυπο τοῦ κανόνα τῆς Μ. Παρασκευῆς καὶ τῆς νύχτας τῆς Ἀναστάσεως. Εἶναι ἐπειδὴ ἡ γλυκιὰ βραδιὰ τῆς Γεννήσεως περιλαμβάνει τὴν ἴδια χαρμολύπη τῆς Μ. Παρασκευῆς καὶ τὴν χαρὰ τῆς Ἀναστάσεως. Εἶναι ἡ λύπη, διότι γεννιέται ἕνα βρέφος ποὺ θὰ σταυρωθεῖ καὶ θὰ πεθάνει καὶ ἄφατη χαρά, διότι αὐτὸς ὁ μελλοντικὸς νεκρὸς θὰ ἀναστηθεῖ, καὶ μαζί του καὶ τὸ ἀνθρώπινο γένος:

«Κύματι θαλάσσης, τὸν κρύψαντα πάλαι διώκτην τύραννον, ὑπὸ γῆν ἔκρυψαν, τῶν σεσωσμένων οἱ παῖδες· ἀλλ᾿ ἡμεῖς ὡς αἱ νεάνιδες, τῷ Κυρίῳ ᾄσωμεν· ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται». Κατὰ τὸ πρότυπο τοῦ εἱρμοῦ αὐτοῦ, καὶ ὅλων τῶν εἱρμῶν τοῦ κανόνα, ψάλλουμε ὕμνους ποὺ ἀναφέρονται στὴν Ἀνάσταση καὶ στοὺς Πατέρες: «Φόβω σοι θανάτου, ἀνοίγονται πύλαι καὶ διαρρήσσονται, μοχλοὶ αἰώνιοι· τῇ γὰρ σεπτῇ σου καθόδῳ, ἐξανέστησαν οἱ πάλαι νεκροί, ἐν εὐφροσύνῃ ψάλλοντες, Χριστὲ τὴν σὴν Ἀνάστασιν» καὶ «Σήμερον τὸ κλῖτος, τῶν θείων Πατέρων, Χριστοῦ τὴν Γέννησιν, προεορτάζει φαιδρῶς, καὶ ὑπογράφεται ταύτης, τὸ παράδοξον τῆς χάριτος· Ἀβραὰμ γὰρ σύμβολον, τοῦ Νόμου καὶ οἱ Παῖδές εἰσιν». Παράλληλα ψάλλεται καὶ ὁ λεγόμενος προεόρτιος κανόνας μὲ βασικὸ θέμα τὴν Γέννηση τοῦ Χριστοῦ: «Πτωχὸς ὁ πλούσιος γίνεται, πτωχίζων τοὺς κακίᾳ πλουτίζοντας· βροτὸς ὁ Θεὸς γνωρίζεται, Κόρης ἀπειρογάμου, δίχα τροπῆς· πάντες ἐν αἰνέσει, ἀνυμνήσωμεν αὐτόν· ὅτι δεδόξασται». Μιὰ σύνοψη ὅλων τῶν μηνυμάτων τῆς ἡμέρας αὐτῆς βρίσκουμε στὸ δοξαστικὸ τῶν Πατέρων ποὺ εἶναι καὶ ὁ τελευταῖος ὕμνος τῆς ἑορτῆς αὐτῆς τῆς Κυριακῆς: «Τῶν νομικῶν διδαγμάτων ὁ σύλλογος, τὴν ἐν σαρκὶ ἐμφανίζει τοῦ Χριστοῦ θείαν Γέννησιν, τοῖς πρὸ τοῦ Νόμου τὴν Χάριν εὐαγγελιζομένοις, ὡς ὑπὲρ Νόμον τῇ πίστει ὑπάρξασιν· ὅθεν της φθορᾶς ἀπαλλαγῆς οὖσαν πρόξενον, ταῖς ἐν ᾅδη κατεχομέναις ψυχαῖς προεκήρυττον, διὰ τῆς ἀναστάσεως, Κύριε δόξα σοι».

Προεόρτια περίοδος

Κατὰ τὴν περίοδο ἀπὸ τὴν Κυριακὴ πρὸ τῶν Χριστουγέννων μέχρι τὴν παραμονὴ τῆς ἑορτῆς ὅλοι οἱ ὕμνοι τῶν καθημερινῶν ἀκολουθιῶν, Ὄρθρου καὶ Ἑσπερινοῦ καὶ τοῦ Ἀποδείπνου, στὸ ὁποῖο προστίθεται ἰδιαίτερος κανόνας γιὰ τὴν Γέννηση, ἔχουν τὸ «ἄρωμα» τῆς προσμονῆς τοῦ γεγονότος. Ἡ σύνθεση τῶν κανόνων ἔχει γίνει μὲ βάσει τοὺς κανόνες τῆς Μ. Ἑβδομάδος: «Τῷ τὴν ἄβατον, κυμαινομένην θάλασσαν...», «Τῷ δόγματι τῷ τυραννικῷ...». Οἱ ὑμνογράφοι καλοῦν νὰ ἀπολαύσουμε τὴν Δεσποτικὴ τράπεζα ποὺ ἔχει στηθεῖ στὸ «πενιχρὸ» σπήλαιο τῆς Βηθλεέμ: «Ξενίας Δεσποτικῆς καὶ ἀθανάτου τραπέζης, ἐν πενιχρῷ Σπηλαίῳ, ταῖς ὑψηλαῖς φρεσί, πιστοὶ δεῦτε ἀπολαύσωμεν, σεσαρκωμένον Λόγον, ἀπορρήτως μαθόντες· ὃν μεγαλύνομεν».

Τὴν παραμονὴ τῆς Γεννήσεως, μνήμη τῆς ἁγίας ὁσιομάρτυρος Εὐγενίας, μαζὶ μὲ τὸν κανόνα καὶ τοὺς ὕμνους τῆς ἁγίας προαναγγέλλεται ὁ λαμπρὸς ἑορτασμὸς τῆς Γεννήσεως τοῦ Κυρίου. «Προεορτάσωμεν, λαοί, Χριστοῦ τὰ γενέθλια· καὶ ἐπάραντες τὸν νοῦν ἐπὶ τὴν Βηθλεέμ, ἀναχθῶμεν τῇ διανοίᾳ καὶ κατίδωμεν τὴν Παρθένον τοῖς ψυχικοῖς λογισμοῖς ἐπειγομένην τίκτειν ἐν σπηλαίῳ τὸν τῶν ὅλων Κύριον καὶ Θεὸν ἡμῶν· οὐ Ἰωσὴφ κατιδὼν τῶν θαυμάτων τὸ μέγεθος, ἐδόκει ἄνθρωπον θεωρεῖν ὡς βρέφος σπαργανούμενον· ὑπενόει δὲ ἐκ τῶν πραγμάτων Θεὸν εἶναι ἀληθινόν, τὸν παρέχοντα ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν τὸ μέγα ἔλεος».

Ὁ ἄνθρωπος καλεῖται νὰ μεταβεῖ νοητικὰ στὸ σπήλαιο καὶ νὰ ἀναλογισθεῖ τὸ μυστήριο τῆς ἐνανθρωπίσεως: «...ἀναχθῶμεν τῇ διανοίᾳ καὶ κατίδωμεν τὸ ἐν σπηλαίῳ μέγα μυστήριον». Καὶ ὄχι μόνον ὁ ἄνθρωπος, ἀλλὰ καὶ ἡ κτίση ὁλόκληρη νὰ συμμετάσχει στὸ γεγονός: «Ἄκουε οὐρανὲ καὶ ἐνωτίζου ἡ γῆ». Παράλληλα καὶ ἡ Ἐδέμ, ὁ χαμένος παράδεισος νὰ χαρεῖ ὅπως πρίν, διότι αὐτὸς ποὺ τὸν δημιούργησε ἐπανέρχεται μέσα σ᾿ αὐτόν: «ἄνοιγε πύλην ἡ Ἐδέμ· ὅτι ὁ Ὢν γίνεται ὁ οὐκ ἦν· καὶ ὁ πλαστουργὸς πάσης κτίσεως διαπλάττεται, ὁ παρέχων τῷ κόσμῳ τὸ μέγα ἔλεος».

Μεγάλες Ὧρες

Ὡστόσο ὅλα τὰ καλύπτει ἡ ἀκολουθία τῶν Μεγάλων Ὡρῶν. Ἡ Ἀκολουθία τῶν Ὡρῶν ψάλλεται τὴν παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων ἐκτὸς ἐὰν ἡ ἡμέρα αὐτὴ εἶναι Σάββατο ἢ Κυριακή, ὁπότε ψάλλεται τὴν Παρασκευή. Αὐτὸ συμβαίνει ἐπειδὴ ἡ Ἀκολουθία τῶν Ὡρῶν ἔχει πένθιμο χαρακτήρα, εἶναι ἀκολουθίες τῆς μετανοίας καὶ δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ψαλλοῦν σὲ ἡμέρες ποὺ ἔχουν ἀναστάσιμο ἢ ἄλλο περιεχόμενο. Ἡ Κυριακὴ εἶναι ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεως καὶ τὸ Σάββατο εἶναι ἀφιερωμένο στοὺς κεκοιμημένους.

Οἱ πανηγυρικὲς Ὧρες περιλαμβάνουν ἀνάγνωση μεσσιανικῶν Ψαλμῶν, δηλαδὴ Ψαλμῶν, οἱ ὁποῖοι ἔχουν ὡς περιεχόμενο τὴν προσμονὴ τοῦ Μεσσία, μίας προφητείας ποὺ ἀναφέρεται στὸν ἐρχομὸ τοῦ Μεσσία (κυρίως ἀπὸ τὸν Ἡσαΐα, τὸν Ἱερεμία καὶ τὸν Μιχαία), τοῦ Ἀποστολικοῦ ἀναγνώσματος (κυρίως ἀπὸ τὴν πρὸς Ἑβραίους καὶ πρὸς Γαλάτας ἐπιστολὴ τοῦ Ἀπ. Παύλου), τοῦ Εὐαγγελίου, σχετικοῦ μὲ τὸ γεγονός, ὕμνους καὶ τὴν καταληκτήρια εὐχὴ τῆς κάθε Ὥρας.

Στὴν Ἐνάτη Ὥρα πρὶν ἀπὸ τὴν προφητεία ψάλλεται πανηγυρικὰ τὸ δοξαστικό, τὸ ὁποῖο εἶναι κατὰ τὸ πρότυπο τοῦ δοξαστικοῦ τῆς ἀκολουθίας τῶν ἀχράντων Παθῶν: «Σήμερον γεννᾶται ἐκ Παρθένου, ὁ δρακὶ τὴν πᾶσαν ἔχων κτίσιν. Ῥάκει καθάπερ βροτὸς σπαργανοῦται, ὁ τῇ οὐσίᾳ ἀναφής. Θεὸς ἐν φάτνῃ ἀνακλίνεται, ὁ στερεώσας τοὺς οὐρανοὺς πάλαι κατ᾿ ἀρχάς. Ἐκ μαζῶν γάλα τρέφεται, ὁ ἐν τῇ ἐρήμῳ μάννα ὀμβρίσας τῷ λαῷ. Μάγους προσκαλεῖται, ὁ νυμφίος τῆς ἐκκλησίας. Δῶρα τούτων αἴρει, ὁ υἱὸς τῆς παρθένου. Προσκυνοῦμέν σου τὴν γένναν Χριστέ. Δεῖξον ἡμῖν καὶ τὰ θεῖά σου Θεοφάνεια».

Ἑσπερινός

Ὁ πανηγυρικὸς ἑσπερινὸς τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων σηματοδοτεῖ τὴν ἔναρξη τῆς ἑορτῆς. Τὸ περιεχόμενο τῶν ὕμνων καὶ τῶν κειμένων αὐτῆς τῆς ἀκολουθίας εἶναι δοξολογικὸ καὶ δογματικό. Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ καλοῦνται οἱ πιστοὶ νὰ χαροῦν γιὰ τὸ γεγονός, κυρίως γιὰ τὸ ὅτι σπάει «τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ» ποὺ ἐμπόδιζε ἐπὶ αἰῶνες τὴν εἴσοδο τοῦ ἀνθρώπου στὴ χαρὰ τοῦ παραδείσου: «Δεῦτε ἀγαλλιασώμεθα τῷ Κυρίῳ, τὸ παρὸν μυστήριον ἐκδιηγούμενοι. Τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ διαλέλυται, ἡ φλογίνη ῥομφαῖα τὰ νῶτα δίδωσι, καὶ τὰ Χερουβὶμ παραχωρεῖ τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς· κἀγὼ τοῦ παραδείσου τῆς τρυφῆς μεταλαμβάνω, οὐ προεξεβλήθην διὰ τῆς παρακοῆς. Ἡ γὰρ ἀπαράλλακτος εἰκὼν τοῦ Πατρός, ὁ χαρακτὴρ τῆς ἀϊδιότητος αὐτοῦ, μορφὴν δούλου λαμβάνει, ἐξ ἀπειρογάμου Μητρὸς προελθών, οὐ τοπὴν ὑπομείνας· ὁ γὰρ ἦν διέμεινε, Θεὸς ὢν ἀληθινός· καὶ ὁ οὐκ ἦν προσέλαβεν, ἄνθρωπος γενόμενος διὰ φιλανθρωπίαν· αὐτῷ βοήσωμεν· Ὁ τεχθεὶς ἐκ Παρθένου Θεός, ἐλέησον ἡμᾶς».

Τὰ Ἀναγνώσματα ποὺ διαβάζονται ἔχουν τὴ δική τους σημειολογία.

Πρῶτα διαβάζεται, ὅπως καὶ τὸ Μ. Σάββατο τὸ πρωί, ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ πρῶτο κεφάλαιο τῆς Γενέσεως. Ἀναφέρεται στὴ δημιουργία τοῦ κόσμου ἐκ τοῦ μηδενός. Εἶναι ἡ ὁμολογία καὶ ἡ βίωση ἀπ᾿ τὴν πλευρὰ τῶν πιστῶν τῆς πηγῆς τῆς ζωῆς. Εἶναι ἡ συμπόρευση μὲ τὸν Ἄκτιστο Κτίστη τοῦ παντός, τῆς κτίσεως. Εἴμαστε τὰ παιδιά Του.

Τὸ δεύτερο Ἀνάγνωσμα παρμένο ἀπὸ τὸ βιβλίο τῶν Ἀριθμῶν θυμίζει ὅτι «ἀνατελεῖ ἄστρον ἐξ Ἰακώβ, καὶ ἀναστήσεται ἄνθρωπος ἐξ Ἰσραήλ», ἐνῷ τὸ τρίτο Ἀνάγνωσμα εἶναι ἡ προφητεία τοῦ Μιχαίου. Γιὰ δεύτερη καὶ τρίτη φορὰ ἐναλλάσσονται προφητεῖες ἀπὸ τὸν Ἡσαΐα, τὸν Ἱερεμία καὶ τὸν Δανιὴλ σχετικὲς μὲ τὴν προσδοκία τῶν ἐθνῶν καὶ στὸ ἐνδιάμεσο ψάλλονται ὕμνοι μοναδικοὶ στὸ εἶδος τους συνοδευόμενοι ἀπὸ στίχους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης: «Ἀνέτειλας Χριστὲ ἐκ Παρθένου, νοητὲ ἥλιε τῆς Δικαιοσύνης· καὶ Ἀστήρ σε ὑπέδειξεν, ἐν Σπηλαίῳ χωρούμενον τὸν ἀχώρητον».

Τὸ ἀνάγνωσμα ἀπὸ τὴν πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολὴ παραπέμπει στὴν ἴδια τὴν ἔγνοια τοῦ Θεοῦ γιὰ τὰ δημιουργήματά Του «πολυμερῶς καὶ πολυτρόπως» καὶ ὑπενθυμίζει πὼς ἀπὸ κείμενα τῆς Π. Διαθήκης ἀποδεικνύεται ἡ μεσσιανικὴ καὶ θεία προέλευση τοῦ Σωτῆρα Χριστοῦ. Τὸ Εὐαγγέλιο εἶναι ἡ διήγηση τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τὸν εὐαγγελιστὴ Λουκᾶ. Ἀφοῦ ψαλλοῦν ὁρισμένοι ὕμνοι δοξολογικοὶ ὁ ἑσπερινὸς καταλήγει μὲ τὸ ἀπολυτίκιον τῆς ἑορτῆς «Ἡ γέννησίς σου Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν..»

Κατὰ τὶς παραμονές, μετὰ τὴν εἴσοδο τοῦ ἑσπερινοῦ, τελεῖται ἡ θεία λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου.

Ὄρθρος

Ὁ πανηγυρικὸς ὄρθρος τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων περιέχει ἕνα πλοῦτο ὕμνων μὲ τὴν χαρακτηριστικὴ ἁπλότητα ὡς πρὸς τὴν ἔκταση τῆς Ἀκολουθίας. Στὶς μεγάλες γιορτὲς δὲν ὑπάρχει βερμπαλισμός, ἀλλὰ δογματικοὶ ὕμνοι οἱ ὁποῖοι, ἔχοντας συγγραφεῖ ἀπὸ θεοπνεύστους ὑμνογράφους, ἀποδίδουν μὲ τὸν καλύτερο τρόπο τὸ περιεχόμενο τῆς ἑορτῆς. Ἀναφέρουμε τὰ ἐξαίσια «καθίσματα» μὲ τὴν ἔναρξη: «Δεῦτε ἴδωμεν πιστοί, ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός», «Τί θαυμάζεις Μαριάμ; Τί ἐκθαμβεῖσαι τὸ ἐν σοί», «Ὁ ἀχώρητος παντὶ πῶς ἐχωρήθη ἐν γαστρί;ὁ ἐν κόλποις τοῦ Πατρός, πῶς ἐν ἀγκάλαις τῆς Μητρός;πάντως ὡς οἶδεν, ὡς ἠθέλησε καὶ ὡς ηὐδόκησεν· ἄσαρκος γὰρ ὤν, ἐσαρκώθη ἑκών· καὶ γέγονεν ὁ Ὤν, ὁ οὐκ ἦν δι᾿ ἡμᾶς· καὶ μὴ ἐκστὰς τῆς φύσεως, μετέσχε τοῦ ἡμετέρου φυράματος. Διπλοῦς ἐτέχθη, Χριστὸς τὸν ἄνω, κόσμον θέλων ἀναπληρῶσαι».

Οἱ κανόνες ποὺ ψάλλονται εἶναι δύο. Ὁ πρῶτος, γνωστὸς τοῦ «κυρίου Κοσμᾶ»: «Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε, Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν ἀπαντήσατε». Ὁ δεύτερος μὲ ἰαμβικὸ βυζαντινὸ δωδεκασύλλαβο - λιγότερο κατανοητὸς ἀπὸ τὸν λαὸ - ἀποδίδει δογματικὲς ἀλήθειες μὲ τρόπο μοναδικό: «Ἔσωσε λαόν, θαυματουργῶν Δεσπότης, ὑγρὸν θαλάσσης κῦμα χερσώσας πάλαι· Ἑκὼν δὲ τεχθεὶς ἐκ Κόρης, τρίβον βατήν, Πόλου τίθησιν ἡμῖν· ὃν κατ᾿ οὐσίαν, Ἶσόν τε Πατρί, καὶ βροτοῖς δοξάζομεν». Ὁ ὕμνος πρὸς τὴν Θεοτόκο «Τὴν τιμιωτέραν τῶν Χερουβὶμ» ἀντικαθίσταται μὲ σειρὰ ὕμνων ἀπὸ τοὺς δύο κανόνες, στοὺς ὁποίους προηγεῖται ἕνας ἰδιαίτερος καὶ διαφορετικὸς γιὰ κάθε ὕμνο σχετικὸς μὲ τὴν ἡμέρα στίχος: «Μεγάλυνον ψυχή μου, τὸν ἐκ τῆς Παρθένου, Θεὸν σαρκὶ τεχθέντα», «Σήμερον ὁ Δεσπότης, ῥάκει σπαργανοῦται, ὁ ἀναφὴς ὡς βρέφος». Τὸ έξαποστειλάριον θεωρεῖται ἀπὸ τοὺς ὡραιότερους ὕμνους. Εἶναι ἡ ὁμολογία ὅτι μᾶς ἐπισκέφτηκε ὁ Σωτήρας Χριστὸς γιὰ νὰ διαλυθεῖ ἡ σκιὰ καὶ νὰ λάμψει ἡ ἀλήθεια: «Ἐπεσκέψατο ἡμᾶς, ἐξ ὕψους ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, ἀνατολὴ ἀνατολῶν, καὶ οἱ ἐν σκότει καὶ σκιᾷ, εὕρομεν τὴν ἀλήθειαν· · καὶ γὰρ ἐκ τῆς Παρθένου ἐτέχθη ὁ Κύριος».

Τὸ ἀποκορύφωμα τῆς χαρᾶς καὶ τῆς δοξολογίας στὸν Θεὸ γιὰ τὴν θεία σάρκωση βρίσκεται στοὺς τελευταίους ὕμνους τοῦ ὄρθρου, τὰ λεγόμενα «πασαπνοάρια»: «Εὐφραίνεσθε δίκαιοι, οὐρανοὶ ἀγαλλιᾶσθε, σκιρτήσατε τὰ ὄρη, Χριστοῦ γεννηθέντος, Παρθένος καθέζεται, τὰ Χερουβὶμ μιμουμένη, βαστάζουσα ἐν κόλποις, Θεὸν Λόγον σαρκωθέντα. Ποιμένες τὸν τεχθέντα δοξάζουσι· Μάγοι τῷ Δεσπότῃ δῶρα προσφέρουσιν· Ἄγγελοι ἀνυμνοῦντες λέγουσιν· Ἀκατάληπτε Κύριε, δόξα σοι». Ἡ τελευταία φράση πρὶν τὴν δοξολογία εἶναι ὁ πρῶτος στίχος της: «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία».

Λειτουργία

Ἡ θεία λειτουργία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου διανθίζεται μὲ στίχους καὶ ψαλμούς, σχετικοὺς μὲ τὴν ἑορτή, ἐνῷ ἀντὶ τοῦ «ἅγιος ὁ Θεός», ψάλλεται τὸ «Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβασπίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε· ἀλληλούϊα». Τέλος στὴν ὥρα τοῦ κοινωνικοῦ ψάλλεται τὸ «Λύτρωσιν ἀπέστειλε Κύριος τῷ λαῷ αὐτοῦ», ὡς ἕνας ὕμνος ποὺ σφραγίζει τὴν ἀτμόσφαιρα τῆς εὐχαριστιακῆς συνάξεως καὶ τὴ συμμετοχὴ στὸ κοινὸ Ποτήριο.

---

Ὑμνολογία τοῦ ὄρθρου τῆς ἑορτῆς τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως (μὲ νεοελληνικὴ ἀπόδοση)

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος δ´.

Ἡ Γέννησίς σου Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἀνέτειλε τῷ κόσμῳ, τὸ φῶς τὸ τῆς γνώσεως· ἐν αὐτῇ γὰρ οἱ τοῖς ἄστροις λατρεύοντες, ὑπὸ ἀστέρος ἐδιδάσκοντο, σὲ προσκυνεῖν, τὸν Ἥλιον τῆς δικαιοσύνης, καὶ σὲ γινώσκειν ἐξ ὕψους ἀνατολήν. Κύριε δόξα σοι.

Ἡ γέννησή σου, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, * ἀνέτειλε στὸν κόσμο τὸ φῶς τὸ τῆς γνώσεως· * διότι σ᾿ αὐτὴν ἐκεῖνοι ποὺ πρῶτα λάτρευαν τὰ ἄστρα, * τώρα διδάσκονταν ἀπὸ ἕνα ἄστρο * νὰ προσκυνοῦν ἐσένα, τὸν Ἥλιο τῆς δικαιοσύνης, * καὶ νὰ γνωρίζουν ὅτι εἶσαι ἡ ἐξ ὕψους ἀνατολή· * Κύριε, δόξα σοι.

Καθίσματα. Ἦχος δ´. Κατεπλάγη Ἰωσήφ.

Δεῦτε ἴδωμεν πιστοί, ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός· ἀκολουθήσωμεν λοιπόν, ἔνθα ὁδεύει ὁ ἀστήρ, μετὰ τῶν Μάγων Ἀνατολῆς τῶν βασιλέων. Ἄγγελοι ὑμνοῦσιν, ἀκαταπαύστως ἐκεῖ. Ποιμένες ἀγραυλοῦσιν, ᾠδὴν ἐπάξιον, Δόξα ἐν ὑψίστοις λέγοντες, τῷ σήμερον ἐν Σπηλαίῳ τεχθέντι, ἐκ τῆς Παρθένου, καὶ Θεοτόκου, ἐν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας.	Ἐλᾶτε νὰ ἰδοῦμε, πιστοί, ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός· * ν᾿ ἀκολουθήσουμε λοιπὸν ἐκεῖ ποὺ ὁδεύει ὁ ἀστέρας, * μαζὶ μὲ τοὺς Μάγους, τῆς Ἀνατολῆς τοὺς βασιλιάδες. * Ἄγγελοι ὑμνοῦν ἀκαταπαύστως ἐκεῖ. * Ποιμένες στοὺς ἀγροὺς ψάλλουν ἐπάξια ᾠδή. * Δόξα ἐν ὑψίστοις, λέγοντας, * σ᾿ αὐτὸν ποὺ σήμερα στὸ σπήλαιο ἐτέχθη * ἀπ᾿ τὴν Παρθένο καὶ Θεοτόκο, * στὴν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας.
Τί θαυμάζεις Μαριάμ; τί ἐκθαμβεῖσαι τὸ ἐν σοί; Ὅτι ἄχρονον Υἱόν, χρόνῳ ἐγέννησά φησι, τοῦ τικτομένου τὴν σύλληψιν μὴ διδαχθεῖσα. Ἄνανδρός εἰμι, καὶ πῶς τέξω Υἱόν; ἄσπορον γονὴν τίς ἑώρακεν; ὅπου Θεὸς δὲ βούλεται, νικᾶται φύσεως τάξις, ὡς γέγραπται. Χριστὸς ἐτέχθη, ἐκ τῆς Παρθένου, ἐν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας.	«Γιατί ἀπορεῖς, Μαριάμ; Γιατί μένεις ἔκθαμβη μὲ αὐτὸ ποὺ τελεῖται σὲ σένα;» * Ἔπειδη ἄχρονο Υἱό, ἐν χρόνῳ ἐγέννησα», ἀπαντᾶ, * μὴ γνωρίζοντας τὸ μυστήριο τῆς συλλήψεως ἐκείνου ποὺ τίκτεται. * «Ἄνδρα δὲν γνωρίζω, καὶ πῶς θὰ γεννήσω υἱό; * Γέννηση χωρὶς σπορὰ ποιὸς ἔχει δεῖ ποτέ; * Ἀλλὰ ὅπου βούλεται ὁ Θεός, * νικιέται τῆς φύσεως ἡ τάξη, ὅπως ἔχει γραφτεῖ. * Ὁ Χριστὸς ἐτέχθη ἐκ τῆς Παρθένου, * στὴν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας.
Ὁ ἀχώρητος παντί, πῶς ἐχωρήθη ἐν γαστρί; ὁ ἐν κόλποις τοῦ Πατρός, πῶς ἐν ἀγκάλαις τῆς Μητρός; πάντως ὡς οἶδεν ὡς ἠθέλησε καὶ ὡς ηὐδόκησεν· ἄσαρκος γὰρ ὤν, ἐσαρκώθη ἑκών· καὶ γέγονεν ὁ Ὤν, ὃ οὐκ ἦν δι᾿ ἡμᾶς· καὶ μὴ ἐκστὰς τῆς φύσεως, μετέσχε τοῦ ἡμετέρου φυράματος. Διπλοῦς ἐτέχθη, Χριστὸς τὸν ἄνω, κόσμον θέλων ἀναπληρῶσαι.	Ἐκεῖνος ποὺ δὲν χωρεῖ πουθενά, πῶς μέσα σὲ μήτρα ἐχώρεσε; * Ἐκεῖνος ποὺ εἶναι στοὺς κόλπους τοῦ Πατρός, πῶς εἶναι τώρα στὶς ἀγκάλες τῆς Μητρός; * Εἶναι μὲ τὸν τρόπο ποὺ Ἐκεῖνος γνωρίζει κι ἐθέλησε κι εὐδόκησε. * Διότι ἐνῶ ἦταν ἄσαρκος, ἑκουσίως ἐσαρκώθη, * καὶ ἔγινε, ὁ Ὤν, αὐτὸ ποὺ δὲν ἦταν, γιὰ χάρη μας. * καὶ χωρὶς νὰ βγεῖ ἀπὸ τὴ θεϊκὴ φύση Του, μετέσχε στὴ δική μας τὴν φύση. * Μὲ δύο φύσεις, ὁ Χριστὸς ἐτέχθη, * θέλοντας στὸν ἐπουράνιο κόσμο νὰ (μᾶς) ἀποκαταστήσει.

Οἱ Ἀναβαθμοί. Ἀντίφωνον α´. Ἦχος δ´.

Ἐκ νεότητός μου * πολλὰ πολεμεῖ με πάθη· * ἀλλ᾿ αὐτὸς ἀντιλαβοῦ * καὶ σῶσον, Σωτήρ μου. (δίς) Οἱ μισοῦντες Σιών, * αἰσχύνθητε ἀπὸ τοῦ Κυρίου· * ὡς χόρτος γὰρ πυρὶ * ἔσεσθε ἀπεξηραμμένοι. (δίς) Δόξα. Ἁγίῳ Πνεύματι * πᾶσα ψυχὴ ζωοῦται * καὶ καθάρσει ὑψοῦται, * λαμπρύνεται * τῇ τριαδικῇ Μονάδι * ἱεροκρυφίως. Καὶ νῦν. Ἁγίῳ Πνεύματι * ἀναβλύζει τὰ τῆς χάριτος ῥεῖθρα, * ἀρδεύοντα ἅπασαν τὴν κτίσιν * πρὸς ζωογονίαν.

Ἀπὸ τὴν νεότητά μου μὲ πολεμοῦν πολλὰ πάθη, ἀλλὰ ἐσὺ Σωτήρα μου, ἀνάλαβέ με καὶ σῶσε με. Ὅσοι ἔχετε μίσος γιὰ τὴν Σιών, θὰ ντροπιαστεῖτε ἀπὸ τὸν Κύριο· διότι ὡς χορτάρι ἀπὸ τὴν φωτιὰ θὰ ἀποξεραθεῖτε. Δόξα. Διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κάθε ψυχὴ ζωοποιεῖται καὶ ὑψώνεται μὲ κάθαρση· λαμπρύνεται ἀπὸ τὴν Ἁγία Τριάδα μὲ τρόπο μυστικό. Καὶ νῦν. Διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀναβλύζουν οἱ ποταμοὶ τῆς χάριτος, ποτίζοντας ὅλη τὴν κτίση ζωογονώντας την.

Πεντηκοστάρια (μετὰ τὸν Ν´ ψαλμόν).

Δόξα. Ἦχος β´.

Τὰ σύμπαντα σήμερον, χαρᾶς πληροῦνται· Χριστὸς ἐτέχθη ἐκ τῆς Παρθένου.

Τὰ σύμπαντα σήμερα γεμίζουν μὲ χαρά, διότι ὁ Χριστὸς γεννήθηκε ἀπὸ τὴν Παρθένο.

Καὶ νῦν. Τὸ αὐτό. Εἶτα,

Στίχ. Ἐλέησόν με, ὁ Θεός, κατὰ τὸ μέγα ἔλεός σου καὶ κατὰ τὸ πλῆθος τῶν οἰκτιρμῶν σου ἐξάλειψον τὸ ἀνόμημά μου.

Καὶ ψάλλομεν τὸ παρὸν Ἰδιόμελον. Ἦχος πλ. β´.

Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ, καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη. Σήμερον δέχεται ἡ Βηθλεέμ, τὸν καθήμενον διὰ παντός, σὺν Πατρί. Σήμερον Ἄγγελοι τὸ βρέφος τὸ τεχθέν, θεοπρεπῶς δοξολογοῦσι· Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ, καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία.

«Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη». Σήμερα δέχετει ἡ Βηθλεὲμ αὐτὸν ποὺ κάθεται πάντοτε μαζὶ μὲ τὸν Πατέρα. Σήμερα Ἄγγελοι τὸ βρέφος ποὺ ἐγεννήθη, ὅπως ταιριάζει σὲ Θεό, δοξολογοῦν: «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ, καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία».

Ἡ Ὑπακοή. Ἦχος πλ. δ´.

Τὴν ἀπαρχὴν τῶν Ἐθνῶν, ὁ οὐρανός σοι προσεκόμισε, τῷ κειμένῳ νηπίῳ ἐν φάτνῃ, δι᾿ ἀστέρος τοὺς Μάγους καλέσας· οὕς καὶ κατέπληττεν, οὐ σκῆπτρα καὶ θρόνοι, ἀλλ᾿ ἐσχάτη πτωχεία· τί γὰρ εὐτελέστερον σπηλαίου; τί δὲ ταπεινότερον σπαργάνων; ἐν οἷς διέλαμψεν ὁ τῆς Θεότητός σου πλοῦτος. Κύριε δόξα σοι.

Σὰν τὴν πρωταρχικὴ σοδειὰ ἀπὸ τὰ ἔθνη ὁ οὐρανὸς προσκόμισε προσφορὰ σὲ σένα, τὸ νήπιο ποὺ κειτόσουν στὴ φάτνη, καλώντας τοὺς Μάγους· κι αὐτοὶ ἐξεπλάγησαν, ὄχι ἀπὸ σκῆπτρα καὶ θρόνους, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἔσχατη πτωχεία. Διότι τί εἶναι πιὸ εὐτελὲς ἀπὸ τὸ σπήλαιο; Καὶ τί πιὸ ταπεινὸ ἀπὸ τὰ σπάργανα; Ἀλλὰ σ᾿ αὐτὰ ἔλαμψε ὁ πλοῦτος τῆς Θεότητός σου· Κύριε, δόξα σοι.

Κοντάκιον. Ἦχος γ´. Αὐτόμελον.
Ποίημα Ῥωμανοῦ τοῦ Μελῳδοῦ.

Ἡ Παρθένος σήμερον, τὸν Ὑπερούσιον τίκτει, καὶ ἡ γῆ τὸ Σπήλαιον, τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει. Ἄγγελοι, μετὰ Ποιμένων δοξολογοῦσι. Μάγοι δέ, μετὰ ἀστέρος ὁδοιποροῦσι· δι᾿ ἡμᾶς γὰρ ἐγεννήθη, Παιδίον νέον, ὁ πρὸ αἰώνων Θεός.

Ἡ Παρθένος σήμερα τὸν Ὑπερούσιο τίκτει καὶ ἡ γῆ τὸ σπήλαιο στὸν Ἀπρόσιτο προσφέρει. Οἱ Ἄγγελοι μαζὶ μὲ τοὺς Ποιμένες δοξολογοῦν καὶ οἱ Μάγοι μαζὶ μὲ τὸ ἄστρο ὁδοιποροῦν, ἐπειδὴ γιὰ ἐμᾶς ἐγεννήθη ὡς παιδὶ νέο, ὁ πρὸ αἰώνων Θεός.

Ὁ Οἶκος.

Τὴν Ἐδὲμ Βηθλεὲμ ἤνοιξε, δεῦτε ἴδωμεν· τὴν τρυφὴν ἐν κρυφῇ εὕρομεν, δεῦτε λάβωμεν, τὰ τοῦ Παραδείσου ἔνδον τοῦ Σπηλαίου. Ἐκεῖ ἐφάνη ῥίζα ἀπότιστος, βλαστάνουσα ἄφεσιν· ἐκεῖ εὑρέθη φρέαρ ἀνόρυκτον, οὗ πιεῖν Δαυῒδ πρὶν ἐπεθύμησεν· ἐκεῖ Παρθένος τεκοῦσα βρέφος, τὴν δίψαν ἔπαυσεν εὐθύς, τὴν τοῦ Ἀδὰμ καὶ τοῦ Δαυΐδ· διὰ τοῦτο, πρὸς τοῦτο ἐπειχθῶμεν, οὗ ἐτέχθη, Παιδίον νέον, ὁ πρὸ αἰώνων Θεός.

Ἡ Βηθλεὲμ ἄνοιξε τὴν Ἐδέμ, ἐλᾶτε νὰ δοῦμε· τὴν ἀπόλαυσι κρυμμένη βρήκαμε, ἐλᾶτε νὰ πάρουμε τοῦ Παραδείσου τὰ δῶρα ἐντός του Σπηλαίου. ἐκεῖ ἐφάνη ρίζα ἀπότιστη ποὺ προσφέρει ἄφεσι, ἐκεῖ μέσα εὑρέθηκε πηγάδι ἀχειροποίητο, ἀπ᾿ ὅπου ὁ Δαβὶδ παλιὰ ἐπιθύμησε νὰ πιεῖ. Ἐκεῖ ἡ Παρθένος γεννώντας Βρέφος τὴν δίψα ἔπαυσεν εὐθὺς τοῦ Ἀδὰμ καὶ τοῦ Δαβίδ. Γι᾿ αὐτὸ στὸ Σπήλαιο ἂς τρέξουμε, ἐκεῖ ποὺ ἐγεννήθη ὡς παιδὶ νέο, ὁ πρὸ αἰώνων Θεός.

Συναξάριον.

Τῇ ΚΕ´ τοῦ αὐτοῦ μηνὸς ἡ κατὰ σάρκα Γέννησις τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Στίχ. Θεὸς τὸ τεχθέν, ἡ δὲ Μήτηρ Παρθένος. Τί μεῖζον ἄλλο καινὸν εἶδεν ἡ κτίσις; Παρθενικὴ Μαρίη Θεὸν εἰκάδι γείνατο πέμπτῃ.

Θεὸς τὸ βρέφος ποὺ γεννήθηκε· κι ἡ μητέρα, Παρθένος. Τί ἄλλο σπουδαιότερο θαῦμα εἶδε ποτὲ ἡ κτίση; Ἡ Παρθένος Μαρία γέννησε τὸν Θεὸν τὴν εἰκοστὴ πέμπτη.

Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἡ Προσκύνησις τῶν Μάγων.

Στίχ. Σὲ προσκυνοῦσα τάξις ἐθνική, Λόγε, Τὸ πρὸς σὲ δηλοῖ τῶν Ἐθνῶν μέλλον σέβας.

Προσκυνώντας σε ἡ ὁμάδα τῶν ἐθνικῶν, Λόγε, τὸ μελλοντικό των ἐθνῶν πρὸς σένα δηλώνει σέβας.

Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τῶν θεασαμένων Ποιμένων τὸν Κύριον.

Στίχ. Ποίμνην ἀφέντες τὴν ἑαυτῶν ποιμένες, Ἰδεῖν καλὸν σπεύδουσι Χριστὸν ποιμένα.

Τὴ δική τους ποίμνη ἄφησαν οἱ ποιμένες καὶ σπεύδουν τὸν Χριστὸ νὰ δοῦν, τὸν καλὸ Ποιμένα.

Αὐτῷ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

Εἰς τοὺς Αἴνους, ἱστῶμεν Στίχους δ´, καὶ ψάλλομεν Στιχηρὰ Ἰδιόμελα.

Ἦχος δ´. Ἀνδρέου Ἱεροσολυμίτου.

Εὐφραίνεσθε δίκαιοι· οὐρανοὶ ἀγαλλιᾶσθε· σκιρτήσατε τὰ ὄρη, Χριστοῦ γεννηθέντος· Παρθένος καθέζεται, τὰ Χερουβὶμ μιμουμένη, βαστάζουσα ἐν κόλποις, Θεὸν Λόγον σαρκωθέντα. Ποιμένες τὸν τεχθέντα δοξάζουσι. Μάγοι τῷ Δεσπότῃ δῶρα προσφέρουσιν. Ἄγγελοι ἀνυμνοῦντες λέγουσιν· Ἀκατάληπτε Κύριε, δόξα σοι.	Εὐφρανθεῖτε οἱ δίκαιοι, οὐρανοὶ ἀγαλλιᾶστε, ὄρη σκιρτῆστε ἀπὸ χαρά, διότι γεννήθηκε ὁ Χριστός.  Ἡ Παρθένος κάθεται μιμούμενη τὰ Χερουβὶμ καὶ βαστάζει στὴν ἀγκάλη της τὸν Θεὸν Λόγο σαρκωθέντα. Οἱ ποιμένες τὸν τεχθέντα δοξάζουν, οἱ Μάγοι στὸν Δεσπότη δῶρα προσφέρουν,  οἱ ἄγγελοι ἀνυμνοῦν καὶ λέγουν: Ἀκατάληπτε Κύριε, δόξα σοι.
Ὁ Πατὴρ εὐδόκησεν· ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο· καὶ ἡ Παρθένος ἔτεκε, Θεὸν ἐνανθρωπήσαντα· Ἀστὴρ μηνύει· Μάγοι προσκυνοῦσι· Ποιμένες θαυμάζουσι· καὶ ἡ κτίσις ἀγάλλεται.	Ὁ Πατὴρ εὐδόκησε, ὁ Λόγος σαρκώθηκε καὶ ἡ Παρθένος γέννησε τὸν Θεὸν ποὺ ἐνανθρώπησε.  Ὁ ἀστέρας ἀναγγέλλει, οἱ Μάγοι προσκυνοῦν, οἱ Ποιμένες προσκυνοῦν, καὶ ἡ κτίση ἀγάλλεται.
Θεοτόκε Παρθένε, ἡ τεκοῦσα τὸν Σωτῆρα, ἀνέτρεψας τὴν πρώτην, κατάραν τῆς Εὔας· ὅτι Μήτηρ γέγονας, τῆς εὐδοκίας τοῦ Πατρός, βαστάζουσα ἐν κόλποις, Θεὸν Λόγον σαρκωθέντα. Οὐ φέρει τὸ μυστήριον ἔρευναν· πίστει μόνῃ τοῦτο πάντες δοξάζομεν, κράζοντες μετὰ σοῦ καὶ λέγοντες· Ἀνερμήνευτε Κύριε, δόξα σοι.	Θεοτόκε Παρθένε, ποὺ γέννησες τὸν Σωτῆρα, ἀνέτρεψες τὴν πρώτη κατάρα τῆς Εὔας, διότι ἔγινες Μητέρα, ἐκείνου ποὺ εἶναι ἡ εὐδοκία τοῦ Πατρὸς καὶ βάστασες στὴν ἀγκάλη σου, τὸν Θεὸ Λόγο ποὺ σαρκώθηκε. Δὲν ἐπιδέχεται ἔρευνα τὸ μυστήριο· μόνο μὲ τὴν πίστη ὅλοι δοξάζουμε καὶ ἀναφωνοῦμε μαζί σου· Ἀνερμήνευτε Κύριε δόξα σοι.
Δεῦτε ἀνυμνήσωμεν, τὴν Μητέρα τοῦ Σωτῆρος, τὴν μετὰ τόκον πάλιν, ὀφθεῖσαν Παρθένον· Χαίροις Πόλις ἔμψυχε, τοῦ Βασιλέως καὶ Θεοῦ, ἐν ᾗ Χριστὸς οἰκήσας, σωτηρίαν εἰργάσατο. Μετὰ τοῦ Γαβριὴλ ἀνυμνοῦμέν σε, μετὰ τῶν Ποιμένων δοξάζομεν κράζοντες· Θεοτόκε πρέσβευε, τῷ ἐκ σοῦ σαρκωθέντι, σωθῆναι ἡμᾶς.	Ἐλᾶτε νὰ ὑμνήσουμε τὴν Μητέρα τοῦ Σωτῆρος, ποῦ μετὰ τὸν τοκετὸ πάλι φάνηκε Παρθένος. Χαῖρε πόλη ἔμψυχέ του βασιλέως καὶ Θεοῦ, ὅπου ὁ Χριστὸς κατοίκησε κι ἀπεργάστηκε σωτηρία. Μαζὶ μὲ τὸν Γαβριὴλ σὲ ἀνυμνοῦμε, μαζὶ μὲ τοὺς ποιμένες σὲ δοξάζουμε ἀναφωνώντας: Θεοτόκε, πρέσβευε στὸν σαρκωθέντα ἀπὸ σένα νὰ μᾶς σώσει.

Δόξα. Ἦχος πλ. β´. Γερμανοῦ.

Ὅτε καιρός, τῆς ἐπὶ γῆς παρουσίας σου, πρώτη ἀπογραφή, τῇ οἰκουμένῃ ἐγένετο, τότε ἔμελλες τῶν ἀνθρώπων, ἀπογράφεσθαι τὰ ὀνόματα, τῶν πιστευόντων τῷ τόκῳ σου· διὰ τοῦτο τὸ τοιοῦτον δόγμα, ὑπὸ Καίσαρος ἐξεφωνήθη· τῆς γὰρ αἰωνίου σου βασιλείας, τὸ ἄναρχον ἐκαινουργήθη. Διό σοι προσφέρομεν καὶ ἡμεῖς, ὑπὲρ τὴν χρηματικὴν φορολογίαν, ὀρθοδόξου πλουτισμὸν θεολογίας, τῷ Θεῷ καὶ Σωτῆρι τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

Ὅταν ᾖλθε ὁ καιρὸς τῆς παρουσίας σου στὴ γῆ ἔγινε στὴν οἰκουμένη ἡ πρώτη ἀπογραφή. Τότε ἔμελλες νὰ κάνεις τὴν ἀπογραφὴ ὅσων πιστεύουν στὴ γέννησή Σου, Γι᾿ αὐτὸ καὶ τέτοιο διάταγμα ἀπὸ τὸν Καίσαρα κηρύχθηκε· διότι τῆς αἰώνιας βασιλείας σου τὸ ἄναρχο ἐγκαινιάσθηκε· ἐμεῖς ὅμως Σοῦ προσφέρουμε τὸ πιὸ σπουδαῖο ἀπὸ τὴ χρηματικὴ φορολογία: τὸν πλοῦτο τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας, σὲ Σένα, τὸν Σωτῆρα τῶν ψυχῶν μας.

Καὶ νῦν. Ἦχος β´. Ἰωάννου Μοναχοῦ.

Σήμερον ὁ Χριστός, ἐν Βηθλεὲμ γεννᾶται ἐκ Παρθένου. Σήμερον ὁ ἄναρχος ἄρχεται, καὶ ὁ Λόγος σαρκοῦται. Αἱ Δυνάμεις τῶν οὐρανῶν ἀγάλλονται, καὶ ἡ γῆ σὺν τοῖς ἀνθρώποις εὐφραίνεται. Οἱ Μάγοι τὰ δῶρα προσφέρουσιν· οἱ Ποιμένες τὸ θαῦμα κηρύττουσιν· ἡμεῖς δὲ ἀκαταπαύστως βοῶμεν· Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ, καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία.

Σήμερα ὁ Χριστὸς στὴ Βηθλεὲμ γεννᾶται ἐκ Παρθένου· Σήμερα ὁ ἄναρχος λαμβάνει ἀρχὴ καὶ ὁ Λόγος σαρκώνεται· Οἱ οὐράνιες ἀγγελικὲς δυνάμεις ἀγάλλονται καὶ ἡ γῆ μὲ τοὺς ἀνθρώπους εὐφραίνεται· Οἱ Μάγοι τὰ δῶρα προσφέρουν, οἱ Ποιμένες τὸ θαῦμα κηρύττουν, κι ἐμεῖς ἀκαταπαύστως ἀναφωνοῦμε: «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ, καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία». (Δόξα στὸν Ὕψιστο Θεό· διότι ἦλθε στὴ γῆ ἡ εἰρήνη Του καὶ ἡ εὐαρέσκειά Του στοὺς ἀνθρώπους).

Δοξολογία μεγάλη καὶ Ἀπόλυσις.

---