Τὰ Λειτουργικὰ Βιβλία

 

Τὰ βιβλία τὰ ὁποῖα χρησιμοποιοῦνται γιὰ τὴν τέλεση τῶν Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν, καλοῦνται Λειτουργικὰ βιβλία.

Κυκλοφοροῦν διαφόρων ἐκδόσεων γιὰ τὴν χρήση τους ἀπὸ τοὺς Λειτουργούς, τοὺς Ἱεροψάλτες ἢ Ἀναγνῶστες, ἐνῶ ὑπάρχουν καὶ βιβλία ποὺ χρησιμοποιοῦνται ἀποκλειστικὰ ἀπὸ τοὺς λαϊκούς.

Τὰ κυριότερα εἶναι τὰ ἑξῆς:

α. Τὸ Εὐαγγέλιο. Εἶναι τὸ ἰδιαίτερα διακοσμημένο βιβλίο τῆς Ἐκκλησίας ποὺ θυμιάζεται, προσκυνεῖται καὶ ἀποτίθεται πάνω στὴν Ἁγία Τράπεζα. Στὴ μιὰ πλευρά του εἰκονίζεται ἡ Σταύρωση καὶ στὴν ἄλλη ἡ Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Στὸν Ἑσπερινὸ τοῦ Σαββάτου καὶ τὴν Κυριακὴ μέχρι τὴν Θ´ Ὥρα προβάλλεται ἡ Ἀνάσταση, ὅπως καὶ στὴν προσκύνηση μετὰ τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Ὄρθρου, στὴ μικρὴ Εἴσοδο τῆς Θ. Λειτουργίας καὶ ὅταν εἶναι τοποθετημένο στὴν Ἁγία Τράπεζα. Τὶς ἄλλες ἡμέρες προβάλλεται ἡ Σταύρωση.

Διαιρεῖται κυρίως σὲ δυὸ μέρη. Τὸ πρῶτο περιλαμβάνει τὶς περικοπὲς τῶν Εὐαγγελίων ποὺ ἀναγιγνώσκονται καθημερινὰ ὁλόκληρο τὸ χρόνο. Ἀρχίζει ἀπὸ τὴν Κυριακή του Πάσχα. Μέχρι τὴν Πεντηκοστὴ ἀναγιγνώσκονται περικοπὲς ἀπὸ τὸ «κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγέλιον». Μέχρι τὴν Κυριακὴ μετὰ τὴν Ὕψωση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, ἀπὸ τὸ «κατὰ Ματθαῖον». Μέχρι τὴν ἀρχὴ τῆς Τεσσαρακοστῆς ἀπὸ τὸ «κατὰ Λουκᾶν» καὶ μέχρι τὸ Μεγάλο Σάββατο ἀπὸ τὸ «κατὰ Μάρκον» Εὐαγγέλιον. Στὸ τέλος τοῦ πρώτου αὐτοῦ μέρους περιέχονται καὶ τὰ ἕνδεκα Ἑωθινὰ Εὐαγγέλια ποὺ διαβάζονται ἐκ περιτροπῆς στὸν Ὄρθρο τῶν Κυριακῶν.

Τὸ δεύτερο μέρος τοῦ Εὐαγγελίου περιλαμβάνει τὶς κατ᾿ ἐκλογὴ περικοπὲς τῶν μεγάλων μόνον ἑορτῶν τοῦ ἔτους σύμφωνα μὲ τὸ Μηνολόγιο ἀπὸ 1ης Σεπτεμβρίου μέχρι 31ης Αὐγούστου. Μετὰ ἀπὸ αὐτὰ προστίθενται στὸ μέρος αὐτὸ καὶ οἱ Εὐαγγελικὲς περικοπὲς ποὺ διαβάζονται κατὰ τὴν τέλεση τῶν διαφόρων εἰδικῶν Ἀκολουθιῶν ἢ Μυστηρίων.

β. Ὁ Ἀπόστολος. Εἶναι τὸ βιβλίο τοῦ Ἀναγνώστου. Περιλαμβάνει τὶς περικοπὲς ἀπὸ τὶς Πράξεις καὶ τὶς Ἐπιστολὲς τῶν Ἀποστόλων ποὺ διαβάζονται ἐμμελῶς στὶς Ἀκολουθίες τοῦ ἔτους. Ἡ κατανομὴ καὶ ἡ διάταξη τῶν περικοπῶν τοῦ «Ἀποστόλου» ἔχει γίνει ὅπως καὶ στὸ Εὐαγγέλιο.

γ. Τὸ Μέγα Εὐχολόγιο. Χρησιμοποιεῖται ἀπὸ τοὺς Ἱερεῖς καὶ Ἀρχιερεῖς. Περιέχει τὶς Ἀκολουθίες τῶν Μυστηρίων, τὶς Θεῖες Λειτουργίες, τὴν τάξη τῶν χειροτονιῶν - χειροθεσιῶν καὶ τῶν ἐγκαινίων Ναῶν καθὼς καὶ ποικίλες ἄλλες Ἀκολουθίες καὶ Εὐχές. Γιὰ εὐκολότερη χρήση ἐκδίδονται μικρότερες καὶ εἰδικότερες συλλογές. Ἔτσι ἔχουμε: (1) Τὸ Ἀρχιερατικό, (2) Τὸ Ἱερατικό, (3) Τὸ Διακονικό, (4) Τὸ Μικρὸ Εὐχολόγιο, (5) Τὸ Ἱερὸ Εὐχέλαιο, ὁ Γάμος, ἡ Νεκρώσιμη Ἀκολουθία, τὸ Ἐγκόλπιο τοῦ Ἀναγνώστου κ.λπ. τὸ καθένα ξεχωριστὸ βιβλίο.

δ. Τὸ Μέγα Ὡρολόγιο. Βιβλίο γιὰ ὅλους τοὺς Χριστιανούς, Ἱερεῖς, Ψάλτες, Λαϊκούς. Περιλαμβάνει τὶς Ἀκολουθίες τοῦ νυχθημέρου, Ἑορτολόγιο, σύντομο Συναξάριο, Ἀπολυτίκια, Κοντάκια, Παρακλητικοὺς Κανόνες, Ἀκολουθία τῆς Θείας Μεταλήψεως καὶ λοιπὰ χρήσιμα στοιχεῖα.

ε. Τὰ Μηναῖα. Εἶναι δώδεκα βιβλία, ἕνα γιὰ κάθε μήνα τοῦ ἔτους, ποὺ περιέχουν τὶς Ἀκολουθίες τῶν ἑορταζομένων κάθε ἡμέρα Ἁγίων. Περιλαμβάνουν τὸ ὑμνολογικὸ ὑλικὸ τοῦ Ἑσπερινοῦ καὶ τοῦ Ὄρθρου, κάθε ἡμέρας. Τὰ Μηναῖα περιλαμβάνουν Ἁγίους κυρίως μέχρι τὸ τέλος τῆς Βυζαντινῆς περιόδου δηλ. ὁρισμένους Ἁγίους μέχρι τὸ 15ο αἰώνα. Οἱ λατρευτικὲς ἀνάγκες τιμῆς καὶ ἄλλων νεωτέρων Ἁγίων ἐξυπηρετοῦνται μὲ Ἀκολουθίες μεταγενεστέρων καὶ συγχρόνων ὑμνογράφων, οἱ ὁποῖες περιέχονται στὶς λεγόμενες Φυλλάδες.

στ. Ἡ Παρακλητική. Τὸ βιβλίο αὐτὸ ἔχει Ἀκολουθίες πλήρεις στοὺς ὀκτὼ ἤχους (Ὀκτώηχος), ποὺ ἐπαναλαμβάνονται κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ ἔτους καὶ ψάλλονται κατὰ τὸν Ἑσπερινὸ καὶ τὸν Ὄρθρο ἐκ παραλλήλου μὲ τὸ Μηναῖο, τὸ Τριώδιο ἢ τὸ Πεντηκοστάριο κατὰ τὶς ὁδηγίες τοῦ Τυπικοῦ. Κάθε ἑβδομάδα καθορίζεται ὁ ἦχος τῆς ἑβδομάδας καὶ σὲ κάθε ἦχο ὑπάρχουν Ἀκολουθίες, γιὰ ὅλες τὶς ἡμέρες. Ὅταν ὁ Ἅγιος τῆς ἡμέρας δὲν ἔχει πλήρη Ἀκολουθία στὸ Μηναῖο, συμπληρώνεται ἀπὸ τὴν Ἀκολουθία ποὺ ὑπάρχει στὴν Παρακλητική. Τὰ ἀναστάσιμα ποὺ ψάλλονται στὸν Ἑσπερινὸ τοῦ Σαββάτου καὶ στὸν Ὄρθρο τῆς Κυριακῆς ὑπάρχουν σ᾿ αὐτὸ τὸ βιβλίο.

ζ. Τὸ Τριώδιο. Εἶναι τὸ πρωτεῦον βιβλίο τῆς ὁμωνύμου περιόδου καὶ ἀκολουθεῖται ἡ τάξη ποὺ σ᾿ αὐτὸ καθορίζεται. Περιλαμβάνει τὶς Ἀκολουθίες τῆς περιόδου αὐτῆς.

η. Τὸ Πεντηκοστάριο. Παλαιότερα ὀνομαζόταν «Χαρμόσυνο Τριώδιον» ἢ «Τριώδιον τῶν Ρόδων». Περιλαμβάνει τὶς Ἀκολουθίες τῆς ἀντιστοίχου περιόδου. Στὴν ὁμώνυμη περίοδο ἀκολουθεῖται ὅ,τι καθορίζεται (συνήθως μὲ κόκκινα γράμματα) στὸ Πεντηκοστάριο, στὸ ὁποῖο περιλαμβάνονται καὶ τὰ ἀναστάσιμα.

θ. Τὸ Ψαλτήριο. Περιλαμβάνει τοὺς 150 ψαλμοὺς τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης χωρισμένους σὲ 20 Καθίσματα, μὲ τρεῖς στάσεις τὸ καθένα. Κάθε στάση περιλαμβάνει ἕνα ἢ περισσότερους ψαλμούς. Ὁ ριη´ (118) ψαλμὸς - ὁ Ἄμωμος - ἀποτελεῖ ὁλόκληρο τὸ ΙΖ´ Κάθισμα. Στὶς Ἱερὲς Μονὲς κάθε ἑβδομάδα διαβάζεται ὁλόκληρο τὸ Ψαλτήρι, ἐνῶ στοὺς ἑνοριακοὺς Ναοὺς συνήθως παραλείπεται.

ι. Ὁ Συναξαριστής. Βιβλίο ποὺ περιέχει τοὺς βίους τῶν Ἁγίων κάθε ἡμέρας ὁλόκληρο τὸ χρόνο ἐπίτομο, ἑξάτομο ἢ δωδεκάτομο. Εἶναι βιβλίο ποὺ δὲν πρέπει νὰ λείπει ἀπὸ τὸ σπίτι μας καὶ νὰ διαβάζεται κάθε ἡμέρα ὁ βίος τοῦ ἑορταζόμενου Ἁγίου. Μαζὶ μὲ τὸ Εὐαγγέλιο εἶναι ὁ καθρέπτης τῶν Χριστιανῶν, μέσα στὸν ὁποῖο καθρεπτίζεται ἡ ζωή μας καὶ ἔτσι ἀποφεύγονται ἄλλα ἐπιβλαβῆ θεάματα ἢ ἀκροάματα...