Η Εκκλησία που ίδρυσε ο Ιησούς Χριστός δεν απέρριψε ποτέ την ιατρική επιστήμη, ούτε την επιστήμη γενικότερα. Θα ήταν παράλογο άλλωστε κάτι τέτοιο, αφού η ίδια η Αγία Γραφή, την οποία μελετούσαν οι πρώτοι χριστιανοί (η Παλαιά Διαθήκη), στο βιβλίο Σοφία Σειράχ, κεφ. 38, 1-15, παραγγέλλει:
«Τίμα ιατρόν προς τας χρείας αυτού τιμαίς αυτού, και γαρ αυτόν έκτισε Κύριος· παρά γαρ Υψίστου εστίν ίασις, και παρά βασιλέως λήψεται δόμα. επιστήμη ιατρού ανυψώσει κεφαλήν αυτού, και έναντι μεγιστάνων θαυμασθήσεται. Κύριος έκτισεν εκ γης φάρμακα, και ανήρ φρόνιμος ου προσοχθιεί αυτοίς. ουκ από ξύλου εγλυκάνθη ύδωρ εις το γνωσθήναι την ισχύν αυτού; και αυτός έδωκεν ανθρώποις επιστήμην ενδοξάζεσθαι εν τοις θαυμασίοις αυτού· εν αυτοίς εθεράπευσε και ήρε τον πόνον αυτού, μυρεψός εν τούτοις ποιήσει μείγμα, και ου μη συντελέση έργα αυτού, και ειρήνη παρ’ αυτού εστίν επί προσώπου της γης.
Τέκνον, εν αρρωστήματί σου μη παράβλεπε, αλλ’ εύξαι Κυρίω, και αυτός ιάσεταί σε. απόστησον πλημμέλειαν και εύθυνον χείρας, και από πάσης αμαρτίας καθάρισον καρδίαν. δος ευωδίαν και μνημόσυνον σεμιδάλεως και λίπανον προσφοράν ως μη υπάρχων. και ιατρώ δος τόπον, και γαρ αυτόν έκτισε Κύριος, και μη αποστήτω σου, και γαρ αυτού χρεία. έστι καιρός ότε και εν χερσίν αυτών ευοδία· και γαρ αυτοί Κυρίου δεηθήσονται, ίνα ευοδώση αυτοίς ανάπαυσιν και ίασιν χάριν εμβιώσεως. ο αμαρτάνων έναντι του ποιήσαντος αυτόν εμπέσοι εις χείρας ιατρού».
Ερμηνευτική απόδοση του αποσπάσματος στα νέα ελληνικά από τον Ιωάννη Κολιτσάρα (1903 – 1989), την οποία λαμβάνουμε από εδώ:
«Τίμα τον ιατρόν, όπως του αρμόζει, έχων άλλωστε υπ’ όψιν σου τας υπηρεσίας του εις τας ανάγκας σου, διότι ο Κυριος έκαμεν αυτόν. Από τον Ύψιστον Θεόν προέρχεται η θεραπεία, που δίδει ο ιατρός, ο οποίος και από τους βασιλείς ακόμη θα λάβη δώρα διά την ιατρικήν του επιστήμην.
Η ιατρική επιστήμη θα αναδείξη τον ιατρόν· και ενώπιον επισήμων ανθρώπων θα αποκτήση δόξαν. Ο Κύριος ώρισε να φυτρώνουν φαρμακευτικά βότανα από την γην, ο δε φρόνιμος άνθρωπος δεν τα αποστρέφεται.
Τα πικρά ύδατα της Μερράς [Έξοδος 15, 23-25] δεν εγλυκάνθησαν διά του Μωϋσέως με ένα ξύλον, διά να φανή έτσι η δύναμις και αυτού του ξύλου; Ο ίδιος ο Θεός έδωκεν στους ανθρώπους την ιατρικήν επιστήμην, ώστε να δοξάζεται με τα θαυμαστά αυτού έργα. Διά των ιατρών και των φαρμάκων θεραπεύει ο Θεός και αφαιρεί τας ενοχλήσεις του ασθενούς. Ο φαρμακοποιός διά των διαφόρων βοτάνων κατασκευάζει φαρμακευτικήν σύνθεσιν και είναι ατελείωτα τα φαρμακευτικά του παρασκευάσματα, ώστε να έρχεται η θεραπεία και η γαλήνη από το φάρμακόν του εις όλους τους ασθενείς της οικουμένης.
Τέκνον μου, όταν αρρωστήσης μη αδιαφορήσης διά τον ιατρόν και τα φάρμακα. Συγχρόνως όμως παρακάλεσε και τον Κυριον· και αυτός θα σε θεραπεύση. Απαρνήσου και απομάκρυνε από σε κάθε αμαρτίαν· έχε καθαρά τα χέρια σου ενώπιον του Θεού και καθάρισε την καρδίαν σου από κάθε αμαρτίαν. Πρόσφερε ευώδες θυμίαμα, και αναμνηστικήν παρά τώ Θεώ διά σε αναίμακτον θυσίαν σημιγδαλιού. Πρόσφερε δε πλουσίας τας προσφοράς σου ως εάν δεν πρόκειται να υπάρξης πλέον εις την γην.
Να προσφύγης δε κατόπιν και στον ιατρόν, διότι ο Θεός τον εδημιούργησε και τον ανέδειξε. Μη τον απομακρύνης από κοντά σου, διότι έχεις την ανάγκην του. Πολλές φορές η θεραπεία της ασθενείας και η κατευόδωσις της υγείας είναι εις τα χέρια των ιατρών, διότι και αυτοί με την σειράν των προσεύχονται προς τον Κυριον, να κατευοδώση τας προσπαθείας των και να επιτύχουν ελάφρυνσιν και θεραπείαν της νόσου διά την συνέχειαν της ζωής. Μάθε δε και τούτο, ότι εκείνος ο οποίος αμαρτάνει ενώπιον του Δημιουργού του, θα ασθενήση και θα περιέλθη εις τα χέρια του ιατρού».
Εξάλλου, ένας από τους συγγραφείς της Καινής Διαθήκης, ο ευαγγελιστής Λουκάς, ήταν γιατρός και ως ιατρός προσδιορίζεται στον πασίγνωστο στίχο του αποστόλου Παύλου «ασπάζεται υμάς Λουκάς ο ιατρός ο αγαπητός και Δημάς» (Κολοσσαείς 4, 14). Ο Λουκάς ήταν πολύτιμος συνεργάτης και φίλος του αποστόλου Παύλου και κάποια στιγμή έμεινε ο μόνος συμπαραστάτης του στην αιχμαλωσία, όπως φαίνεται από το στίχο «Λουκάς εστί μόνος μετ’ εμού» (Β΄ Τιμόθεον 4, 11). Έχει συζητηθεί μάλιστα πολύ η εκτεταμένη χρήση ιατρικής ορολογίας από τον ευαγγελιστή Λουκά στα δύο βιβλία του, το κατά Λουκάν ευαγγέλιο και τις Πράξεις των αποστόλων.
Επίσης, ως θετική αναφορά στην αναγκαιότητα της ιατρικής έχει εκληφθεί από ορισμένους ερμηνευτές η φράση του Ιησού Χριστού «ου χρείαν έχουσιν οι ισχύοντες ιατρού, αλλ’ οι κακώς έχοντες» (Ματθαίον 9, 12).
Άγιοι Ιατροί, Πατέρες της Εκκλησίας και ιατρική
Εκτός αυτών, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά πλήθος ιατρών ως αγίων, με κυριότερους τους αγίους Αναργύρους, δηλαδή γιατρούς που θεράπευαν τους ασθενείς τους χωρίς αργύρια (χρήματα). Στη χορεία των αγίων Αναργύρων κατατάσσονται οι άγιοι γιατροί: Κοσμάς και Δαμιανός οι εκ Ρώμης (1 Ιουλίου), Κοσμάς και Δαμιανός οι εκ της Ασίας (1 Νοεμβρίου) Κοσμάς, Δαμιανός, Λεόντιος, Άνθιμος και Ευπρέπιος οι Άραβες (17 Οκτωβρίου, μία μέρα πριν την εορτή του αγίου Λουκά), Παντελεήμων ο Μεγαλομάρτυς και Ιαματικός (27 Ιουλίου), Ερμόλαος (26 Ιουλίου), Σαμψών ο Ξενοδόχος, ένας από τους πατέρες του θεσμού των νοσοκομείων (27 Ιουνίου), Διομήδης (16 Αυγούστου), Θαλλέλαιος (20 Μαΐου), Μώκιος (11 Μαΐου), Κύρος και Ιωάννης (31 Ιανουαρίου), Φώτιος και Ανίκητος (12 Αυγούστου), ο σύγχρονος άγιος Ανάργυρος Λουκάς ο Ιατρός, αρχιεπίσκοπος Συμφερουπόλεως και Κριμαίας και καθηγητής του πανεπιστημίου της Τασκένδης († 1961, 11 Ιουνίου), καθώς και οι αγίες γυναίκες Ιατροί Ζηναΐδα & Φιλονίλλα (11 Οκτ.), Ερμιόνη (4 Σεπτ.) και Σοφία η Ιατρός (22 Μαΐου).
Γιατροί ήταν επίσης ο άγιος Αντίπας (ο αναφερόμενος στην Αποκάλυψη 2, 13 – 11 Απριλίου), ο άγιος Ζηνόβιος (30 Οκτωβρίου), ο άγιος Βλάσιος (11 Φεβρουαρίου), ο Μέγας Βασίλειος (1 Ιανουαρίου), ο οποίος στα ιδρύματά του περιέθαλψε και τους λεπρούς (πράγμα πρωτοφανές για τον αρχαίο κόσμο), ο αδελφός του άγιος Γρηγόριος, επίσκοπος Νύσσης (10 Ιανουαρίου), όπως φαίνεται από το έργο του “Περί κατασκευής του ανθρώπου” και άλλα, π.χ. τον λεγόμενο α΄ κανόνα του, όπου λαμβάνει λεπτομερείς αναλογίες της ιατρικής και τις ανάγει στη θεραπευτική των πνευματικών και ηθικών νοσημάτων, και άλλοι. Λεπτομέρειες δείτε στη διπλωματική εργασία του π. Βασιλείου Κολέτσα «Εκκλησία και Ιατρική: Οι Ιατροί Άγιοι της Ορθοδοξίας μας. Η περίπτωση του Αγίου Λουκά της Κριμαίας», Πάτρα, Σεπτέμβριος 2019 (εδώ).
Και σήμερα, αρχές του 21ου αιώνα, δεν έχουν εκλείψει οι ευσεβείς γιατροί, ακόμη και καθηγητές Ιατρικών Σχολών, οι οποίοι καθόλου δεν θεωρούν κομπογιαννιτισμό και αντιποίηση του λειτουργήματός της την υπηρεσία ιερέων και την ύπαρξη παρεκκλησίων στους χώρους των νοσοκομείων ή την ανάρτηση ιερών εικόνων στους θαλάμους, ούτε βδελύσσονται ως ολέθρια δεισιδαιμονία την πίστη των χριστιανών σε θεράποντες και θαυματουργούς αγίους. Αντίθετα, θεωρούν τα παραπάνω μέγιστη πνευματική ενίσχυση των ανθρώπων και τη θεία χάρη αρωγό στη δική τους προσπάθεια. Πολλοί μάλιστα από αυτούς έχουν γνωρίσει σύγχρονους αγίους και καταθέσει συγκλονιστικές μαρτυρίες των αγιοπνευματικών χαρισμάτων τους. Από τον μακαριστό Γεώργιο Παπαζάχο, «ανάργυρο ιατρό και χαρισματικό πανεπιστημιακό δάσκαλο» (ιδού η μαρτυρία του για τον άγιο Πορφύριο, μετά από πολλά χρόνια γνωριμίας), ώς τον δρα Σωτήρη Τσιόδρα, τα παραδείγματα είναι πάμπολλα, τόσο στη χώρα μας όσο και αλλού.
Το ότι η πίστη των χριστιανών στη θαυματουργική δύναμη των αγίων δεν αντιστρατεύεται την αναγκαιότητα της ιατρικής επιστήμης, εκφράζεται όμορφα από έναν σύγχρονο σοφό ιεράρχη (και πανεπιστημιακό), το μητροπολίτη Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμία, σε κείμενό του σχετικό με τα μέτρα προστασίας από τον κορωνοϊό: «Μην περιμένουμε, χριστιανοί μου, να μας προφυλάξει ο Θεός εκεί που μπορούμε μόνοι μας να προφυλαχθούμε. Εκεί που ο άνθρωπος μπορεί να ενεργήσει με την λογική του και την δύναμή του, δεν επεμβαίνει ο Θεός. Ο Ιησούς Χριστός μας την πλάκα, που ήταν στον τάφο του Λαζάρου, είπε να έλθουν οι άνθρωποι να την παραμερίσουν, γιατί μπορούσαν οι άνθρωποι να το κάνουν αυτό. Τι δεν μπορούσαν οι άνθρωποι να κάνουν; Το να αναστήσουν τον νεκρό. Σ’ αυτό επενέβη ο Χριστός και έκανε το θαύμα και ανέστησε τον Λάζαρο (Ιωάννην 11, 38-39)» (εδώ).
Η λήψη παραδειγμάτων από το χώρο της ιατρικής για την εξήγηση της θεραπείας των ηθικών και πνευματικών παθών του ανθρώπου είναι συνηθέστατη στους Πατέρες της Εκκλησίας (δηλ. στους αγίους διδασκάλους του χριστιανισμού), πράγμα που φανερώνει επίσης την εκ μέρους τους αυτονόητη αποδοχή της ιατρικής. Ένα μόνο παράδειγμα – εκτός του προαναφερθέντος – από τον άλλο άγιο Γρηγόριο, τον Θεολόγο, από την ομιλία του «Απολογητικός της εις τον Πόντον φυγής ένεκεν», ιη΄, PG 35, 428ΑΒ: «Χώρας, και καιρούς, και ηλικίας, και ώρας, και τα τοιαύτα ο ιατρός επισκέψεται· φαρμακεύσει τε και διαιτήσει, και τηρήσει τα βλαβερά (…)· και που και καύσεσι, και τομαίς, και τοις αυστηροτέροις της θεραπείας, έστιν ότι και εφ’ ων χρήσεται · ων ούπω τοσούτον ουδέν, καν επίπονα σφόδρα και χαλεπά φαίνηται, όθεν ήθη, και πάθη, και βίους, και προαιρέσεις, και εί τι άλλο τοιούτο το εν ημίν, κατοπτεύσαί τε και ιατρεύσαι, και παν όσον θηριώδες και άγριον εξορίσαντας της συζυγίας της ημετέρας, παν όσον ήμερον και Θεώ φίλον αντεισαγαγείν τε και βεβαιώσασθαι».
Μόνο στο χώρο των μοναχών και των ασκητών – και πιθανόν και σε κάποιες ακραίες και περιθωριακές τάσεις εντός του κόσμου – ίσως να βρούμε προτροπές χριστιανών συγγραφέων να αποφεύγεται η προσφυγή στους γιατρούς, και τούτο επειδή οι μοναχοί ασκούν την απόλυτη αυτοπαράδοση στο θέλημα του Θεού, θεωρώντας ότι έχουν «ήδη πεθάνει» για τον κόσμο και βρίσκονται εντός της βασιλείας των ουρανών, ώστε η ασθένεια και ο σωματικός θάνατος είναι γι’ αυτούς ασήμαντα, αν όχι και επιθυμητά (χωρίς όμως να επιτρέπεται να τα επισπεύσουν), γιατί θα σημάνουν το τέλος του επίγειου αγώνα τους και την πολυπόθητη συνάντησή τους με το Νυμφίο Χριστό, για την οποία οφείλουν να είναι «έτοιμοι από καιρό». Οι προτροπές όμως αυτές ακόμη και τότε δεν είναι επίσημες εκ μέρους της Εκκλησίας, ούτε απαγορευτικές, και σε καμία περίπτωση δεν γενικεύτηκαν, ώστε να απευθύνονται στους χριστιανούς που ζουν εντός του κόσμου, δηλαδή στην εκτός μοναχισμού κοινωνία.
Η ανάπτυξη της ιατρικής στη χριστιανική ρωμαϊκή αυτοκρατορία («Βυζάντιο»)
Από το άρθρο του κ. Θωμά Δρίτσα Ο Χριστιανικός πολιτισμός της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (παραλείπουμε τις παραπομπές του στη σύγχρονη βιβλιογραφία):
«Ας δούμε συνοπτικά τα Ιατρικά συγγράμματα, τους ιατρούς και τα νοσοκομεία στη Χριστιανική Ρωμανία:
– η δωδεκάτομη “Παθολογία” του εκ Τράλλεων Αλεξάνδρου όπου δίνονται λεπτομέρειες για 120 εγχειρήσεις, από τη μαστεκτομή ώς την αφαίρεση ουρόλιθων,
– η “Σύνοψη της Ιατρικής” των Νικήτα και Λέοντα (9ος αι.) που αναφέρεται σε χειρουργικά θέματα και εργαλεία,
– το “Ιατρικά εκκαίδεκα” του Αέτιου, 16 τόμων, εκ των οποίων ο 7ος αφορά την οφθαλμολογία (φάρμακα και επεμβάσεις),
– Ο γιατρός Ιωάννης Ακτουάριος τον 14ο αι. πρώτος ανακάλυψε το παράσιτο της ταινίας, τον “τριχοκέφαλον άνισον”
– Στην Ρωμανία [το «Βυζάντιο»] γίνονταν επιτυχείς εγχειρήσεις δύσκολες, όπως η εγχείρηση διαχωρισμού σιαμαίων τον 10ο αι., ενδοκυστικής λιθοτριψίας εντός της ουροδόχου κύστης (9ος αιώνας) επί του άγιου Θεοφάνη (Βίος και Εγκώμιο συμπλεκόμενον του οσίου πατρός ημών Θεοφάνους τού και Ισαακίου, γραμμένη από τον Νικηφόρο Σκευοφύλακα, που προτάσσεται στην έκδοση της Χρονογραφίας του Θεοφάνη), όπου αναφέρεται ότι ειδικά εργαλεία εισήλθαν στην κύστη διά της φυσικής οδού και έτριψαν τους λίθους απαλλάσσοντας τον Θεοφάνη από τη δυσουρία.
– Έχουμε επιτυχή διαχωρισμό σιαμαίων (10ος αιώνας) [σ.σ.: Λεπτομέρειες και απεικονίσεις της εποχής στο κείμενο του δρος Ζαχαρία Ζαχαρίου Η χειρουργική στο Βυζάντιο. Ο ένας από τους δύο σιαμαίους ήταν ήδη νεκρός· ο άλλος πέθανε, προφανώς από επιπλοκές, τρεις ημέρες μετά. Άρα δεν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την επέμβαση επιτυχή· όμως επιχειρήθηκε και για την εποχή της ήταν πρωτοφανής και πρωτοποριακή, έστω και ως προσπάθεια].
–Ενδοκαυτηρίαση ουρήθρας Ισαάκιου Α’ Κομνηνού (1057-1059) όπως αναφέρει ο Μ. Γλυκάς και ο Ιωάννης Κουροπαλάτης
–Στην Ρωμανία υπήρχαν από τους πρώτους αιώνες ως το 1453 σε όλες τις πόλεις (π.χ. στην Αντιόχεια του 12ου αι. υπήρχαν δύο) “ξενώνες”, δηλαδή νοσοκομεία με ιατρικό προσωπικό, νοσοκόμους και χειρούργους ακόμη. Τρανό παράδειγμα, τον 12ο αι. το νοσοκομείο του Παντοκράτορα το οποίο είχε στην Κωνσταντινούπολη του 12ου αι. 5 θαλάμους, συνολικά 50 κρεβάτια και 5 επικουρικά ανά θάλαμο, 12 εκ των οποίων για τις άρρωστες γυναίκες, 8 για οφθαλμικές παθήσεις, 13 άντρες γιατροί, μία γυναίκα γιατρός, τέσσερις γυναίκες βοηθοί γιατροί, δύο γυναίκες αναπληρωματικοί βοηθοί… και 2 χειρούργοι, 11 υπηρέτες, 5 πλύντριες, 2 μάγειρους, 2 αρτοποιούς, 1 κλητήρα, 1 θερμαστή, 1 ιπποκόμο για τα άλογα των γιατρών, 1 θυρωρό, 4 σαβανωτές, 1 μυλωνά, 1 καθαριστή αποθηκών κι έναν για να τροχίζει τα χειρουργικά εργαλεία».
Πηγή: rethemnos.gr